সিপাৰে ভূপেন হাজৰিকাই গায়

শ্ৰৱ্য-পাঠ সংস্কৰণ: @ Postach

'কোন মোহনাই কোন সুর যায়
রঙ্গীলা বাঁশী কে একা বাজায়
কাকে চেনা লাগে কে থাকে অচেনা
স্মৃতিতে তবু আনা-গোনা তার
ছোট ছোট ঢেউ সচল গলার।'
 
২০১১ চনৰ ৫ নৱেম্বৰৰ সেই মহাপ্রয়াণৰ দিনটোৰ পাছদিনাই বংগৰ এই সময়ৰ জনপ্রিয়, অনুভৱী, শক্তিশালী আৰু সচেতন সংগীতকাৰ, স্বৰূপার্থত 'গানৰ কাৰিকৰ' সুমন চট্টোপাধ্যায়ে (কবীৰ সুমন) এই ধৰণে 'গানৰ দেৱতা'ক শ্রদ্ধাঞ্জলি যাঁচিছিল। ৬ নৱেম্বৰৰ আগবেলা তিনি স্তৱকৰ গীতটো ৰচনা কৰি, সুৰ দি, সংগীতেৰে সজাই আৰু বাণীবদ্ধ কৰি নিশালৈ ইণ্টাৰনেট যোগে মুক্তি দিছিল।
 
ড. ভূপেন হাজৰিকাৰ মৃত্যুৰ পাছৰে পৰা অনেক শ্রদ্ধাঞ্জলি আমি দেখিছোঁ, পঢ়িছোঁ, শুনিছোঁ; স্বৰূপ বুজিছোঁ- সৎকাৰথলীৰ পৰা টিভিৰ পর্দালৈ, সুসজ্জিত মঞ্চৰ পৰা আলোচনীৰ পাতলৈ। নির্ভেজাল, অকৃত্রিম, অন্তৰৰ গভীৰ কোঠৰ পৰা উঠি অহা; আৰু কৃত্রিম, দায়িত্বৰ খাতিৰত, গ্লেমাৰৰ মোহতো। গ্লেমাৰ? শ্রদ্ধাঞ্জলি জ্ঞাপনত গ্লেমাৰৰ সন্ধান?

এটা অতি ব্যক্তিগত টোকা: দোক্‌মোকালিৰ সংগীত

আঠ মাহৰ আগতে আমাৰ মাজলৈ এপাহ শেৱালি ফুল হৈ অহা আমাৰ ছোৱালীজনী একলা একলাকৈ ডাঙৰ হ'ব ধৰিছে। জন্মাৰ পাঁচ দিনৰ দিনা তেজ পৰীক্ষাত বিলিৰুবিনৰ পৰিমাণ বেছি থকা বুলি ওলোৱাত ফটো-থেৰাপিৰ বাবে একাষৰীয়া কোঠাটোত আন দহোটামান অনাত্মীয় কেঁচুৱাৰ লগতে তাইকো থোৱা হৈছিল— আঠচল্লিছ ঘণ্টাৰ বাবে। আৰু আত্মীয় সকলোৰে পৰা বিচ্ছিন্ন তাই দুঘণ্টা নহওঁতেই চেৰেউ-ফেৰেউকৈ হাত-ভৰি জোঁকাৰি কান্দিছিল; নাৰ্চ এগৰাকীয়ে যেতিয়া তাইক আনি মোৰ হাতত তুলি দিছিল, নিমিষতে এক অন্তৰ্ভেদি চাৱনিৰে মোৰ চকুত চকু থৈ তাই নিশ্চুপ হৈ গৈছিল, ভাবিছিল চাগে— আঃ কি প্ৰশান্তি!

তাইৰ জন্মৰ আগতেই, যদি আমাৰ মাজলৈ সঁচাকৈ ছোৱালী এজনী আহে, তেনেহ'লে তাইৰ নাম 'দোক্‌মোকালি' ৰাখিম বুলি ভাবিছিলো (ল'ৰা হ'লে কি নাম ৰাখিম, সেইটো অৱশ্যে ভবা নহ'ল, কিয় নাজানো, ভাব হৈছিল— ছোৱালী এজনীয়েই যেন আহিব!)। ৰাখিলো, কিন্তু যিদিনা তাইৰ মাকৰ ফালৰ আইতাকে জ্যোতিষী এজনক তাইৰ সোঁৱৰণি তৈয়াৰ কৰাৰ বাবে মাতি আনিলে, ৰাশি মতে

আই আই টি বম্বেৰ কথন শিক্ষণ প্ৰকল্প সম্পৰ্কে কিঞ্চিৎ

বিনামূলীয়া আৰু মুক্তউৎস চফট্‌ৱেৰ (Free & Open Source Software-FOSS) শিক্ষণৰ এটা আন্দোলন চলি আছে ভাৰতীয় প্ৰযুক্তি প্ৰতিষ্ঠান, বম্বে (IIT Bombay)-ৰ উদ্যোগত। ভাৰত চৰকাৰৰ মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্ৰণালয়ে অৰ্থৰ যোগান ধৰা 'কথন শিক্ষণ' প্ৰকল্পটোৰ বাবে আই আই টি বম্বেই চফট্‌ৱেৰবিলাক শিকাবৰ বাবে কিছুমান দৃশ্য-শ্ৰাব্য (Audio visual) শিক্ষণ সহায়িকা (Spoken Tutorial) তৈয়াৰ কৰিছে। এই সহায়িকাবিলাক পৰ্যায়ক্ৰমে ভাৰতীয় বিভিন্ন ভাষালৈ অনুবাদৰ কামো চলাই আছে। আমাৰ অসমীয়া ভাষালৈও সহায়িকাবিলাক অনুবাদ আৰু ডাবিঙৰ কাম চলি আছে। শিক্ষণৰ প্ৰাথমিক ধাৰণাটো হ'ল— নিজে শিকা; অৰ্থাৎ সহায়িকা এটা কম্পিউটাৰত চলাই চাই আৰু শুনি চফটৱেৰৰ বিষয়ে শিক্ষা লাভ কৰিব পাৰি। এই সহায়িকাবিলাক প্ৰকল্পটোৰ ৱেবচাইটৰ পৰা সহজে ডাউনলোড কৰিব পাৰি। শিক্ষণ আগবঢ়োৱা কিছুমান চফট্‌ৱেৰ হ'ল— চি (C), চি++ (C++), ফায়াৰফক্স (Firefox), জিঅ'জেব্ৰা (Geogebra), জিম্প (GIMP), জাভা (Jave), লেটেক (LaTeX), লিবাৰঅফিছ (LibreOffice), লিনাক্স (Linux), পাৰ্ল (Perl), পিএইচপি এণ্ড মাইএচকিউএল (PHP & MySQL),

২০১২: পৰ্যৱেক্ষণ আৰু উপলব্ধি

 ১/ পৰ্যৱেক্ষণ
অসমীয়া সাহিত্য জগতত বৈচিত্ৰ্যহীনতাৰে ২০১২ বছৰটো শেষ হ’ল। কথাষাৰ আমাৰ নিজস্ব উন্নাসিক মন্তব্য মাথোন নহয়, উত্তৰ-পূবৰ পৰা প্ৰকাশিত আৰু উত্তৰ-পূব সম্পৰ্কত প্ৰকাশিত গ্ৰন্থৰ আলোচনা আৰু পৰিচয়ৰ বাবে ৰুচিৰা আৰ্টছ ফাউণ্ডেচনে প্ৰকাশ কৰা ‘গ্ৰন্থ পৰিচিতি ২০১১-১২’ নামৰ গ্ৰন্থখনৰ সম্পাদকদ্বয় সঞ্জীৱ সভাপণ্ডিত আৰু অনুজ গোস্বামীৰো (“...গ্ৰন্থ পৰিচিতিৰ বাবে গোট খোৱা শ শ কিতাপলৈ যথেষ্ট আশাৰে বাট চোৱা হৈছিল। কিন্তু বিষয়বস্তুৰ মাজত নতুনত্ব তথা বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰাচুৰ্য দেখা নগ’ল। সংখ্যা কম। চেতনা জগাই তুলিব পৰা বা অজস্ৰ নতুন চিন্তাৰ বুৰবুৰণি তুলিব পৰা লেখা কম।”)। শ শ কিতাপৰ পঠন আৰু আলোচনা গ্ৰন্থনাৰ অভিজ্ঞতাৰ ভেটিত তেখেতসকলে এই অনুভৱেই প্ৰাপ্ত কৰিছে। ‘বৰ ফিকা হৈ গৈছে’ অসমীয়া সাহিত্য! ‘অমুক কলেজৰ তুমি তমুক হাজৰিকা’ৰ নিচিনা ধৰণেই এতিয়া ন-কবিসকলৰ কবিতাৰ মোক্ষ-সীমা। কবিতাক বাদ দি বাকী ফিকশ্যন শ্ৰেণীৰ সাহিত্যও একে ঠাইতে ৰৈ আছে— পুখুৰীৰ পানীৰ দৰে স্থিৰ। আমাৰ দৃষ্টিত, মানুহৰ অন্তৰ্জগতলৈ এতিয়াৰ অসমীয়া ফিকশ্যনে ভুমুকি মৰা দূৰৰে কথা, বহিৰ্জগতখনেই ভালকৈ প্ৰতিভাত কৰিব পৰা নাই। বৃহৎ নদীদ্বীপ বুলি গৰ্ব কৰা মাজুলীক লৈ, তাৰ জীৱন-যাত্ৰা, উদাসীন সত্ৰৰ ভকতসকলৰ জীৱন-যাত্ৰা, পোৱা-নোপোৱাক লৈ এখন সু-বৃহৎ উপন্যাস আজিলৈ ৰচিত হ’ল নে?

নন-ফিকশ্যন বিভাগতো একেই। বৈচিত্ৰ্যহীন গতানুগতিক বিষয়ত অহেতুক বাগাড়ম্বৰ। আলোচনীৰ পাতত ‘অসমীয়া জাতীয় জীৱনত বাঁহগছ’ জাতীয় লেখা আৰু গ্ৰন্থাকাৰে ‘বাঁহী’,’চেতনা’তে থমকি ৰোৱা সাহিত্যালোচনা। অন্য ভাষী সাহিত্যিকসকলে বিবিধ বিষয় বিচাৰি পোৱা সময়ত আমাৰ সাহিত্যিকসকল কূপ-মণ্ডুক হৈ ৰ’ল কিয়?

২/ উপলব্ধি
মানুহৰ আসুৰিক প্ৰবৃত্তি আৰু তাৰ নিকৰুণ ফলশ্ৰুতিৰে ২০১২ বছৰটো শেষ হ’ল। ক’ব খুজিছোঁ দিল্লীৰ গণ ধৰ্ষণ আৰু ধৰ্ষণৰ বলি ছোৱালীজনীৰ নিদাৰুণ মৃত্যুৰ কথা। ফেচবুকৰ পৰা (আনকি গুৱাহাটীৰ প্ৰতিবাদথলীতো প্ৰতিবাদকাৰীৰ হাতৰ লেপটপত ফেচবুক!) বলিউদলৈ এতিয়া প্ৰতিবাদৰ

চিলা

ফাগুনমহীয়া আকাশখন
চিলা এখনে আঁকুহি-বাঁকুহি থাকে
গোটেই দুপৰীয়াটো উন্মাদ হৈ পৰে
চিলাখনেৰে কথা পাতিব খুজিও
কথা পাতিব নোৱাৰে

দুপৰীয়াটোৱে সন্ধ্যাক ঠাই এৰি দিয়াৰ সময়তে
সন্তর্পণে চিলাখন নাইকীয়া হয়
বুকুত অন্তর্দাহ লৈ ওলমি থাকে আকাশ

গান

এটা বেঙুনীয়া সাধুকথা আৰু
এটা তেজী নীলা গানে বাহ সজা
তোমাৰ দুটা চকুলৈ মই চায়েই থাকিব পৰাহেঁতেন !

হ'ব পৰাহেঁতেন ঊষা হৈ আহিব খোজা
ললিত ৰাগৰ নিছিগা ধাৰ

মোক সেই গান কৰি তোলা
মই চুই থাকিম তোমাৰ কণ্ঠহাৰ।

বৈজয়ন্তীৰ পাঁচ ৰং

দৰঙীয়া 'কালিয়া' বাদন

এক.
সুৰীয়া গীত-মাত আৰু পৰিৱেশ্য কলাৰ সাতোৰঙী ৰূপ আৰু ৰহস্যৰ মাজেৰেই আমি জন্মাৱধি লালিত হৈছোঁ। অসমৰ বিশিষ্ট সাংস্কৃতিক অঞ্চল কলিয়াবৰৰ গীত-মাত-ভাওনাৰে সমৃদ্ধ এখন সত্ৰৰ সাংস্কৃতিক সম্পদৰ সৈতে আমাৰ চিনাকি জ্ঞান হ'বৰ দিন ধৰি আজিকোপতি নিৰিৱচ্ছিন্ন। সময়ৰ লগে লগে বহুখিনি সম্পদৰ চৰ্চা খীণ হ'লেও বিলাপ-পয়াৰ-মুক্তাৱলী-মধ্যাৱলীৰ সুৰ আৰু ব্যঞ্জনা হৃদয়ত অনুৰণিত হয় আজিও।

সত্ৰৰ নিজস্ব চৰ্চাৰ সম্পদখিনিৰ ব্যতিৰেকেও অলেখ লোক-সাংস্কৃতিক সম্পদ, পৰিৱেশ্য কলাৰ ৰূপ কলিয়াবৰৰ অৰঙে-দৰঙে সিঁচৰতি হৈ আছে।

পৰৱৰ্তী কালত আমি নিজে মঞ্চ আৰু অভিনয় জগতৰ লগত কম-বেছি পৰিমাণে জড়িত হোৱাৰ বাবেই হয়তো শৈশৱৰে পৰা চিনাকি হেঁচানাম, ব'ৰাগী নাম, হুঁচৰি, কলীবুঢ়ীৰ নৃত্য আদিয়ে আজিও আমাৰ মনত একেই কৌতুহল আৰু উল্লাসৰ সৃষ্টি কৰে;— 'মাধৈমালতী ফুল চালত শুকাল/ হৰিনাম লওঁতেই ৰাতি পুৱাল' বুলি মাঘৰ বিহুৰ হাৰলিঘৰৰ জুইৰ কাষতে ৰাতি পুৱাই দিয়াৰ ইচ্ছা জাগে।

দুই.
টেলিভিচনৰ পৰ্দা আৰু দুই-এটা আমন্ত্ৰিত দলৰ পৰিৱেশনা কৃত্ৰিম পৰিৱেশত চোৱাৰ বাহিৰে নামনি অসমৰ পৰিৱেশ্য কলাৰ লগত আমাৰ চিনাকি প্ৰায় নাছিল বুলিলেই হয়। অৰ্থাৎ এই সমূহৰ নিজস্ব ৰূপ-ৰস-গন্ধৰে পৰিৱেশিত অনুষ্ঠান আমাৰ ইন্দ্ৰিয়-চেতনাৰ বাহিৰতে ৰৈ আছিল। নামনি অসমৰ

স্থানীয়কৰণ

ইউনিকোড পদ্ধতিৰ বিকাশে অনা-ইংৰাজী তথা লেটিন লিপি ব্যৱহাৰ নকৰা ভাষাসমূহৰ আগত ইণ্টাৰনেটৰ জগতত এক বিশাল সম্ভাৱনীয়তাৰ দুৱাৰ খুলি দিছে। এটা সময়লৈ মাথোঁ লেটিন লিপিৰ একাধিপত্যত থকা ইণ্টাৰনেটৰ জগত এতিয়া পৃথিৱীৰ (প্ৰায়) সকলো লিপিৰ বাবে উন্মুক্ত।(ইউনিকোড সম্পৰ্কীয় এটা প্ৰবন্ধ ‘নীলা চৰাই’ৰ এই সংখ্যাত প্ৰকাশিত হৈছে।)

প্ৰায় কুৰি বছৰ আগতেই অসমীয়া লিপি ('বাংলা লিপি' নামেৰে) ইউনিকোডৰ ভিতৰুৱা হ’ল যদিও যোৱা ডেৰ-দুই বছৰ মানৰ পৰাহে ই অসমীয়া ৰাইজৰ লাগী হোৱা দেখা পোৱা গৈছে। অৱশ্যে ইণ্টাৰনেট ব্যৱস্থাৰ অসূচলতাও ইয়াৰ এটা কাৰণ হ’ব পাৰে। কিছু সীমাৱদ্ধতা থাকিলেও যথেষ্ট সংখ্যক (অন্যৰ তুলনাত কম) অসমীয়া ব্লগ আৰু ৱেবছাইট বৰ্তমানে চাইবাৰ-বিশ্বত পোৱা গৈছে। ‘সীমাৱদ্ধতা’ বোলোঁতে বিশেষকৈ কাৰিকৰী আৰু নেপথ্য (Backend)ৰ কথা বুজোৱা হৈছে।

কথাটো এনেকুৱা হৈছে— প্ৰান্তীয় ব্যৱহাৰকাৰীসকল অসমীয়া ভাষা ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ ইচ্ছুক আৰু ব্যৱহাৰ কৰিছেও; কিন্তু যিখিনি তেওঁলোকে কৰিব নোৱাৰে, সেইখিনিৰ ক্ষেত্ৰত কি হ’ব? উদাহৰণ স্বৰূপে, এজন অসমীয়া ব্লগাৰ, যিজনে তেওঁৰ লেখাৰ ওপৰত (বা তলত) অহা তাৰিখটোও অসমীয়াতে অহা বিচাৰে, কিন্তু সেইখিনি কৰি ল’বলৈ প্ৰয়োজনীয় কাৰিকৰী অৰ্হতা নাই, তেওঁ কি কৰিব? অসমীয়া ৱেবছাইট এটাৰ সদস্য পঞ্জীয়নৰ প্ৰ-পত্ৰখন অসমীয়াতে কিয় নাহে? আৰু এনেকুৱা অলেখ উদাহৰণ।প্ৰান্তীয় ব্যৱহাৰকাৰীজনে নজনা এনেকুৱা কাৰিকৰী বিষয়বোৰ ইংৰাজী ভাষা আৰু লিপিতে ৰৈ গৈছে। তেনেহ’লে কৰণীয় কি?

সাম্প্ৰতিক সময়ত প্ৰায় সকলোবোৰ আগবঢ়া ভাষাতে বিভিন্ন ছফটৱেৰৰ স্থানীয়কৰণ (Localization) হৈ গৈছে বা হৈ আছে। যথেষ্ট ভ্ৰান্তিৰে সৈতে দুবিধমান ছফটৱেৰ অসমীয়াতো

তুমি থকা চহৰত

১
এদিন তুমি থকা চহৰত মই বাট বুলিম
মুখামুখি হোৱা অচিনাকি জনকো মাত লগাম
—ভালনে আপোনাৰ?
বাছষ্টেণ্ডৰ চুকৰ দোকানীজনৰ পৰা
এখন তামোল কিনিম
ঈষৎ মলিয়ন পাঁচটকীয়াটো দি ক'ম
—মোৰ হ'লে বেলেগ খুচুৰা টকা নাই!
দোকানীজনে হয়তো ক'ব— কিয়নো চিন্তা কৰিছে?
আৰু হঠাৎ মই দেখাৰ আগতেই
তোমাৰ মাত শুনিম— আহক!

২
আহক! কলৈ যাম কলৈ যাম মই?
—আপোনাক মোৰ চহৰ ফুৰাম
মোৰ শুৱনি চহৰৰ অলি-গলি অফিছ বজাৰ
আৰু দেখুৱাম মানুহ।
তোমাৰ গৰ্বিত চহৰেৰে বাট বুলি
এসময়ত তোমাৰ ঘৰ পাম
তুমি বাট দেখুৱাই নিবা
পুৰাতন ঐতিহ্যবাহী কিন্তু প্ৰাণ-প্ৰাচুৰ্যৰে উচ্ছল
তোমাৰ চ'ৰাঘৰত উপস্থিত কৰি
তুমি ক'বা— বহক।

ভূপেন হাজৰিকাৰ উত্তৰাধিকাৰ

ড. ভূপেন হাজৰিকাৰ সৃষ্টিকৰ্ম অনুধাৱন কৰিলে এই কথাত পতিয়ন যাব পাৰি যে তেখেতৰ সৃষ্টি-সাম্ৰাজ্যৰ উত্তৰাধিকাৰ প্ৰতিজন অসমীয়াৰ, প্ৰতিজন ভাৰতীয়ৰ বা অধিক শুদ্ধকৈ ক’বলৈ গ’লে প্ৰতিজন মানুহৰে। কিন্তু আইনে কথাবোৰ তেনেকৈ নাচায়। আইনৰ বাবে কোনো-কিছুৰ উত্তৰাধিকাৰ এজন নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তি নাইবা নিৰ্দিষ্ট অনুষ্ঠান হোৱাটো জৰুৰী। ভূপেন দাই এৰি যোৱাৰ শূন্যতাবোধে হৃদয় কুৰুকি থাকোঁতেই এই কথাবোৰ কিয় পাতিবলগা হ’ল? যোৱা কেইবাদিনো ধৰি ভূপেন হাজৰিকাৰ সৃষ্টিকৰ্ম আৰু স্থাৱৰ সম্পত্তিৰ উত্তৰাধিকাৰ লৈ হোৱা কিছু অসুস্থ বিতৰ্কই এই সম্পৰ্কত আমাৰ দৰে সাধাৰণ লোককো ভাবিবলৈ বাধ্য কৰাইছে।

সংবাদ মাধ্যমে কঢ়িয়াই অনা বাতৰি মতে, সন্মুখ সমৰত দুই যুযুধান পক্ষ। এটা পক্ষত ভূপেন হাজৰিকাৰ জীৱন কালতে গঠিত বুলি কোৱা ‘ড. ভূপেন হাজৰিকা সাংস্কৃতিক ন্যাস’ আৰু আনটো পক্ষত শিল্পীজনাৰ পুত্ৰ তেজ হাজৰিকা আৰু পৰিয়ালৰ